Wolne miasto (1958)

Kronikalna, wsparta zdjęciami archiwalnymi relacja z przebiegu bohaterskiej obrony Poczty Gdańskiej w roku 1939, poprzedzona obrazem narastania hitlerowskiego terroru wobec polskiej ludności miasta przed wybuchem wojny. Wolne Miasto Gdańsk tuż przed wybuchem wojny. Napięta atmosfera, szykany i prześladowania Polaków przez hitlerowców. 1 IX pocztowcy polscy chwytają za broń. W czasie pierwszego niemieckiego ataku ginie Konrad, dowódca obrony poczty przysłany z Warszawy. Walczą wszyscy - i stary listonosz Rajca, który marzył o spokojnej emeryturze, i zakochana w swym chłopcu młoda telegrafistka, Irena, opatrująca rannych . . . Wierzą, że nadejdzie pomoc. Niemcy, po nieudanych atakach, wprowadzają do walki artylerię, wozy pancerne, miotacze ognia. Pocztowcom brakuje amunicji, coraz więcej jet rannych, budynek poczty płonie. Po 12 godzinach muszą się poddać. Niemcy biorą pocztowców do niewoli i rozstrzeliwują.

Produkcja: 1958
Premiera: 1 wrzesień 1958

Reżyseria:

Stanisław Różewicz

Muzyka:

Andrzej Dobrowolski

Obsada:

Bronisław Dardziński

Kowalski, naczelnik poczty

Włodzisław Ziembiński

listonosz Rajca

Kazimierz Wichniarz

Kunert, asystent naczelnika poczty

Stanisław Jasiukiewicz

Konrad (w rzeczywistości Konrad Guderski), komendant obrony poczty

Jerzy Śliwa

listonosz Barcikowski

Piotr Fronczewski

Boguś, syn Barcikowskiego

Hanna Zembrzuska

telefonistka Irka

Jan Machulski

marynarz Janek, narzeczony Irki

Irena Netto

Erna Pająkowa

Danuta Królska

Trudka, wnuczka Pająkowej

Edward Kowalczyk

kolejarz Stanisław Herman

Adam Kwiatkowski

listonosz Plichta

Zenon Burzyński

Niemiec biorący udział w bijatyce w piwiarni Schmoldego

Leopold Detkowski

Klimek, gospodarz Rajcy

Stanisław Gronkowski

telefonista Kozubek

Lech Grzmociński

niemiecki fotograf robiący pocztowcom zdjęcia po kapitulacji

Tadeusz Gwiazdowski

Niemiec w dokach

Cezary Julski

Niemiec w piwiarni Schmoldego

Stanisław Jaśkiewicz

generał odczytujący wyrok śmierci na pocztowców

Stanisław Marian Kamiński

polski listonosz

Wacław Kowalski

listonosz Bronek Wiśniewski

Tadeusz Kosudarski

pocztowiec Grudzień

Zdzisław Kuźniar

polski listonosz

Zofia Lubartowska-Brodacka

-

Józef Łodyński

polski listonosz

Wanda Majerówna

Elza Herman, córka kolejarza

Hanna Małkowska

Nowakowa, matka Rudiego

Wiesława Mazurkiewicz

Kowalska, żona naczelnika poczty

Klemens Mielczarek

Rudi Nowak

Henryk Modrzewski

Pluske, urzędnik pocztowy

Mieczysław Nawrocki

Schmolde, właściciel piwiarni

Jerzy Szpunar

polski listonosz

Tadeusz Ordeyg-Małuszyński

Niemiec, sąsiad gospodarzy Rajcy

Czesław Piaskowski

polski listonosz

Barbara Rachwalska

Barcikowska, matka Bogusia

Leopold Skwierczyński

Pająk, pracownik poczty

Józef Zbiróg

żandarm rozmawiający ze Schmoldem po bijatyce

Leonard Andrzejewski

Niemiec śledzący Rajcę; nie występuje w napisach

Bogdan Baer

polski marynarz biorący udział w bijatyce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Stefan Bartik

polski listonosz śmiejący się z Plichty; nie występuje w napisach

Władysław Dewoyno

NSDAP-owiec śledzący Rajcę; nie występuje w napisach

Krystyna Feldman

telefonistka Zosia; nie występuje w napisach

Edmund Fetting

Niemiec fotografujący Plichtę; nie występuje w napisach

Ryszard Filipski

NSDAP-owiec biorący udział w bójce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Andrzej Hrydzewicz

polski listonosz; nie występuje w napisach

Zygmunt Hübner

oficer SS; nie występuje w napisach

Kalina Jędrusik

kelnerka w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Eugeniusz Kamiński

polski listonosz; nie występuje w napisach

Zbigniew Koczanowicz

Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Czesław Lasota

Niemiec przy budce z piwem; nie występuje w napisach

Zdzisław Lubelski

Niemiec biorący udział w bójce w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Stanisław Michalski

Niemiec w dokach; nie występuje w napisach

Józef Nalberczak

marynarz Heniek biorący udział w bójce w piwarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Sylwester Przedwojewski

Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Bogusław Sochnacki

Niemiec w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

Wanda Stanisławska-Lothe

kobieta opluwająca obrońców poczty prowadzony ulicami Gdańska; nie występuje w napisach

Włodzimierz Śliwiński

oficer niemiecki biorący udział w ataku na pocztę; nie występuje w napisach

Alicja Zommer

dziewczyna w piwiarni Schmoldego; nie występuje w napisach

i inni.

Notatki:
"Pierwszy polski film o wrześniu 1939 roku". Pod tym hasłem "Wolne miasto" ma zapewnione miejsce w annałach rodzimej kinematografii. Reżyser Stanisław Różewicz z obfitującego w dramatyczne wydarzenia pierwszego miesiąca II wojny światowej wybrał epizod rzadko eksponowany w podręcznikach historii. Obrona Poczty Gdańskiej nie pochłonęła wszak tyle ofiar, co walki o Westerplatte czy Warszawę. Nie miała też takiego polityczno-militarnego znaczenia, jak zmagania o Hel czy twierdzę Modlin. Trwała też znacznie krócej niż tamte, przełomowe bitwy. Jeśli jednak bliżej przyjrzeć się jej dziejom, odsłoni się skondensowany do minimum, ale przez to niesłychanie wyrazisty dramat grupy cywilów, którzy niczym dawni bohaterowie Żeromskiego do końca bronili z góry przegranej sprawy. Jaką bowiem szansę na zwycięstwo miał personel poczty wobec świetnie uzbrojonych, przeważających sił hitlerowskich? Pod względem gatunkowym "Wolne miasto" również otwiera w polskiej kinematografii nowy rozdział. Jest bowiem pierwszym rodzimym "reinscenizowanym dokumentem wojennym". Ten typ filmu wywodzi się w prostej linii z dokumentu, powstającego "na placu boju". Kinematografia europejska zna przykłady dzieł ważnych i wybitnych, realizowanych w tej konwencji. Recenzenci "Wolnego miasta" przywoływali na poparcie tej tezy takie filmy jak: "Bitwa o ciężką wodę" Mullera i Dreville'a, "Bitwę Stalingradzką" Pietrowa i "Ostatni akt" Pabsta. Mimo utyskiwań części krytyki "Wolne miasto" przyjęte zostało bardzo dobrze. Chwalono pracę aktorów i reżysera. Podobały się zdjęcia Władysława Forberta, zwłaszcza te ukazujące powolną wewnętrzną agonię Poczty, wstrząsanej wybuchami, targanej pociskami, wypełnionej ludzkim przerażeniem, poświęceniem i heroizmem. Fabuła filmu dzieli się na trzy części. Pierwsza opowiada o codziennym życiu przyszłych bohaterów. Ukazuje ich w pracy, w domu, na ulicy. Widz łatwo odnajduje w nich własne problemy, nadzieje, marzenia. Z drugiej jednak strony reżyser wyraźnie kreśli okoliczności poprzedzające dramat - napiętą sytuację w Gdańsku, coraz dokuczliwszą hitlerowską butę i agresywność. Atmosfera zagęszcza się, bliskość kataklizmu staje się wyczuwalna. Część druga to zapis rozpaczliwej walki nie tylko o obronę Poczty, ale o własną godność i honor. Kamera operuje głównie w gmachu oblężonego budynku. Jeśli go opuszcza, to tylko po to, by uprzytomnić widzowi beznadziejność położenia obrońców wrześniowej reduty. I wreszcie część trzecia - gorzki finał, w którym pozostali przy życiu pocztowcy z rękami na karku idą na stracenie pośród szyderstw i drwin swych pogromców. [PAT]


IMDb (angielski)
Wikipedia (polski)


190523

---

(POL) polski,

---